T
ο Βελούχι, ο επιβλητικός Τυμφρηστός, είναι ένα κομβικό βουνό στο κέντρο της Στερεάς Ελλάδας. Εξασφαλίζει την ορεογραφική σύνδεση ανάμεσα στις νότιες απολήξεις της Πίνδου (Άγραφα, Παναιτωλικό) και τα ανατολικά ρουμελιώτικα βουνά (Βαρδούσια, Οίτη, Γκιώνα, Παρνασσό). Η ψηλότερη κορυφή του φθάνει τα 2.313 μ. και με καθαρό καιρό είναι ορατή από τα Άγραφα, τον Παρνασσό και την Όθρυ. Προς τα ΝΑ και τα ΝΔ το Βελούχι εκτείνει δύο μακρείς βραχίονες, που ο πρώτος συνέχεται με τα Κοκκάλια (μια μακρύτατη ράχη - προέκταση του όρους Οξυά) στο γνωστό πέρασμα Ράχη Τυμφρηστού και ο δεύτερος με το βουνό Χελιδόνα, στον αυχένα Μπακασάκι. Στα βόρεια το Βελούχι σβήνει με επάλληλες χαραδρώσεις στον Ταυρωπό και τον παραπόταμό του Αγιοτριαδίτικο. Στη βάση της ψηλότερης κορυφής, στον φαρδύ αυχένα που ονομάζεται Διαβολότοπος (παλιότερα Σεϊντάνι), βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Χιονοδρομικού Κέντρου Καρπενησίου. Η θέα από την κορυφή είναι μαγευτική και την άνοιξη στην αλπική ζώνη φυτρώνει ο ανοιξιάτικος κρόκος. Το Χιονοδρομικό Κέντρο απέχει μόλις 10 χιλιόμετρα από το Καρπενήσι που φωλιάζει στους νότιους πρόποδες του βουνού, σε μια από τις ελάχιστες ομαλές και εύφορες ζώνες του νομού, που, όπως και οι υπόλοιπες, κατέχει παραποτάμιες λωρίδες γης.
Όπως και τα άλλα ευρυτανικά βουνά, το Βελούχι χαρακτηρίζεται από τις απότομες κλίσεις και τις βαθιές χαραδρώσεις. Εξαιτίας των μεγάλων κλίσεων, αλλά και λόγω της σύστασης των πετρωμάτων, με τις εναλλαγές ασβεστολίθου και φλύσχη, τα εδάφη υφίστανται συνεχή διάβρωση και κατά τόπους εκτεταμένες κατολισθήσεις. Το αποτέλεσμα της διάβρωσης στο τοπίο είναι το πυκνό δίκτυο από μισγάγκειες, ρεματιές και χαράδρες. Το Βελούχι καλύπτεται από χιόνια 5 με 6 μήνες τον χρόνο και ο συνδυασμός εδαφικών και κλιματολογικών συνθηκών καθόρισε εν πολλοίς και τον τρόπο προσπορισμού των υλικών αγαθών για τους κατοίκους της περιοχής. Όπως και σε άλλες ορεινές περιοχές της χώρας μας, κυρίαρχη παραγωγική δραστηριότητα ήταν από τα παλιά χρόνια η κτηνοτροφία, στη μορφή τόσο της οικόσιτης - τις λίγες γίδες που κάθε σπίτι εξέτρεφε - όσο και της νομαδικής, που λειτουργούσε και εξακολουθεί να λειτουργεί στη βάση των εποχικών μετακινήσεων των κοπαδιών, περνώντας το καλοκαίρι στα ορεινά βοσκοτόπια και τον χειμώνα στους κάμπους της Αιτωλοακαρνανίας ή της Βοιωτίας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι κάτοικοι απείχαν τελείως από τις γεωργικές δραστηριότητες. Αντίθετα, κάθε σπίτι είχε το μποστάνι του αλλά και τα χωράφια του - συνήθως λίγες πεζούλες σε κάποια απομακρυσμένη και απόκρημνη πλαγιά -, ενώ ακόμα και οι νομάδες στα ορεινά βοσκοτόπια έφτιαχναν στο πλάι της καλύβας ένα μικρό κηπάκο με ζαρζαβατικά. Η παραγωγή, όμως, δεν κάλυπτε τις διατροφικές ανάγκες κι έτσι οι κάτοικοι ήταν αναγκασμένοι να ανταλλάσουν τα προϊόντα της κτηνοτροφικής παραγωγής με στάρι από τους γειτονικούς κάμπους. Παράλληλα, αναπτύχθηκαν ποικίλες βιοτεχνικές δραστηριότητες και επαγγέλματα που είτε σχετίζονταν άμεσα με τις συνθήκες του βίου τους, όπως αγωγιάτες και όλες οι παρελκόμενες ειδικεύσεις (σαμαράδες, πεταλωτές κ.ά.), είτε ήταν συγκυριακά, όπως μεταλλουργοί, αργυροχρυσοχόοι, σηροτρόφοι, οπλουργοί. Αυτό το τελευταίο συνδέεται άμεσα με την μακραίωνη παράδοση της ληστείας, που συναντάται σε όλο τον κορμό της Πίνδου, όπως και σε άλλες δύσβατες και δυσπρόσιτες περιοχές της χώρας. Ήταν κι αυτή μια επαγγελματική ειδίκευση, με ευρεία μάλιστα αποδοχή από τον απλό, φτωχό κόσμο - δηλαδή την πλειοψηφία των κατοίκων της περιοχής. Από τις τάξεις των κλεφτών αναδείχτηκαν, άλλωστε, όλες οι εξέχουσες μορφές της ελληνικής Eπανάστασης και άλλων προγενέστερων εξεγέρσεων: Μπουκουβαλαίοι, Κατσαντώνηδες και πολλοί ακόμα. Αλλά και στη σύγχρονη ιστορία, στα σκοτεινά χρόνια της γερμανικής Κατοχής, τα βουνά της κακοτράχαλης Ευρυτανίας έδωσαν υπόσταση στις ελπίδες του υπόδουλου λαού για ελευθερία και δημοκρατία. Στη Βίνιανη, ένα μικρό χωριό της κοιλάδας του Ταυρωπού, συγκροτήθηκε η κυβέρνηση του βουνού, της Ελεύθερης Ελλάδας, και προκήρυξε εκλογές. Λίγο αργότερα, στο σχολείο των Κορυσχάδων, κάτω από το Βελούχι, συνήλθε το Εθνικό Συμβούλιο που προέκυψε από τις εκλογές αυτές. Στα ευρυτανικά βουνά έδρασε και πέθανε μία από τις πιο εμβληματικές μορφές της Εθνικής Αντίστασης, ο Θανάσης Κλάρας, γνωστός ως Άρης Βελουχιώτης. Το ψευδώνυμο Βελουχιώτης, που ο ίδιος έδωσε στον εαυτό του, έγινε συνώνυμο του ένοπλου αντιστασιακού αγώνα στα ρουμελιώτικα βουνά, παρά τις αντιφατικές απόψεις και κρίσεις για τη δράση και τον χαρακτήρα του.
Σήμερα, το Βελούχι και ολόκληρη η Ευρυτανία με τα απόκρημνα βουνά, τα πυκνά ελατοδάση και τα αφρισμένα ποτάμια είναι ο παράδεισος των ορεινών δραστηριοτήτων και των σπορ περιπέτειας. Χιονοδρομικό κέντρο, ορειβατικά καταφύγια, σηματοδοτημένα μονοπάτια, μεταξύ των οποίων και το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 που διασχίζει τον νομό από άκρη σ' άκρη, εγκαταστάσεις για ράφτινγκ και καγιάκ, δεκάδες εξοπλισμένα για τεχνικές καταβάσεις φαράγγια και το πυκνό δίκτυο χωματόδρομων για διαδρομές με τζιπ 4X4, σε συνδυασμό με την άρτια υποδομή διαμονής και εστίασης, προσελκύουν χιλιάδες επισκέπτες, που έρχονται εδώ για να βιώσουν τη ζωογόνο δύναμη των βουνών.