Το "Τρανό" χωριό της Ποταμιάς και η έδρα του ομώνυμου δήμου. Εκτός της απαράμιλλης ομορφιάς του, έχει και πλούσια ιστορία. Γνωστό τουριστικό θέρετρο όπως όλα τα χωριά της Ποταμιάς. Αρχοντόσπιτα καλοδιατηρημένα από τα χρόνια που μετανάστευαν οι Μεγαλοχωρίτες στην Πόλη. Στην Πόλη μαρτύρησε με αποκεφαλισμό κι ο Άγιος Γεράσιμος ο Μεγαλοχωρίτης κατά κόσμο Γεώργιος Σταθόπουλος ή Στουρνάρας στις 3 Ιουλίου του 1812. Από τούτο το χωριό ήταν κι ο πατέρας του Γιαννούλη Καρυοφύλλη, που χρημάτισε Μεγάλος Λογοθέτης στο Πατριαρχείο, από τα 1641 έως τα 1691 και που δίδαξε στην πατριαρχική ακαδημία από τα 1646 έως τα 1664.

Στον λόφο του Άι Λια, υπάρχουν λείψανα οχύρωσης. Ίσως πρόκειται για κάστρο μεσαιωνικής περιόδου, ίσως και προγενέστερης, μιας και δεν έχω ξαναδεί τέτοιου είδους οχύρωσης στην Ευρυτανία. Στην αλλοίωσή του, εκτός του χρόνου, συντέλεσε κι ο εμφύλιος πόλεμος, που τα απομεινάρια του χρησίμευσαν κι από τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα ως πολυβολεία.

Στην ανατολική πλευρά της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής, κατά τα χρόνια της επανάστασης, υπήρχε το σπίτι του Σκαρπή. Εκεί τον Οκτώβριο του 1822 δόθηκε μάχη από τον ιδιοκτήτη του και τους Καστανιώτες αγωνιστές Γιάννη Βελωτά και Κώστα Καλατζή, κατά της Στρατιάς του Ομέρ Βρυώνη. Οχυρωμένοι μέσα στο σπίτι, το οποίο βρισκόταν στο κεντρικό μονοπάτι του χωριού, αντιμετώπισαν με αυτοθυσία τις τουρκαλβανικές ορδές, σε μια προσπάθεια ανακοπής της πορείας τους προς το Μεσολόγγι. Ο Ομέρ Βρυώνης μη μπορώντας να συνεχίσει την πορεία του λόγω των μεγάλων συνοδευτικών φορτίων του, κάλεσε από το Καρπενήσι κανόνι για την καταστροφή της μικρής εστίας αντίστασης. Έτσι κι έγινε. Το σπίτι κανονιοβολήθηκε και υπέστη ρήγμα από το οποίο έριξαν φωτιά και κάηκαν ζωντανοί οι τρεις αγωνιστές.

Η Αγία Παρασκευή και η γέφυρα στην συνοικία του Γαύρου χτίστηκαν στα χρόνια του Αλή πασά. Ο Παπάς του χωριού ο Παπά Νίκος μετέβη στα Γιάννενα για οικονομική ενίσχυση των άνω έργων. Ξεγέλασε και κατάφερε τον Πασά με έντεχνο τρόπο λέγοντας πως φτιάχνει μεγάλο στάβλο για να κλείνει τα ζώα μέσα και χρειάζεται χρήματα και για την κατασκευή γέφυρας να περνάνε τον Καρπενησιώτη ποταμό.

Νοτιοδυτικά του χωριού πάνω στην Καλιακούδα (2098μ.) στη θέση "Λακκώματα", στις 28 Αυγούστου 1823, έγινε μια μεγάλη μάχη. Μετά την μάχη του Κεφαλόβρυσου και τον θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη, οι οπλαρχηγοί Τζαβέλας, Γιολδάσης, Σιαδήμας, Λόντος, Ροδόπουλος και Κοντογιάννης έφραξαν τον δρόμο στο ασκέρι του Μουσταή πασά που μετέβαινε προς το Μεσολόγγι. Αλλά από προδοσία οι Τούρκοι πέρασαν από κρυφό μονοπάτι και βρέθηκαν στα μετόπισθεν των αμυνόμενων, με αποτέλεσμα να χαθεί η μάχη και με απώλειες 150 αγωνιστών, ανάμεσά τους και οι Ζυγούρης Τζαβέλας, Νικολός Κοντογιάννης και Δήμος Κίτσιος.

Ένα από τα έθιμα του χωριού που χάνεται στα βάθη των αιώνων, είναι τα "Καλήμερα". Πρόκειται για κάλαντα όπου συμμετέχουν μόνο οι άντρες του χωριού. Παραμονή των Φώτων μόλις νυχτώσει επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού και των γύρο χωριών και "τα λένε". Με τα χρήματα που μαζεύουν το βράδυ των Φώτων κάνουν μεγάλο παραδοσιακό γλέντι που συμμετέχει όλος ο κόσμος.

Στο χωριό λειτουργεί Λαογραφικό Μουσείο με αξιόλογα εκθέματα και μια ιδιωτική Λαογραφική Συλλογή, του παπά Κώστα Λαμπαδάρη. Επίσης υπάρχουν και δύο εκθέσεις. Μίας Ζωγραφικής της Ελένης Δασκαλάκη και μία του Δημήτρη Ζαβού με χειροποίητα παραδοσιακά φωτιστικά.

 
/www.evrytania.eu/