Το παλιό πέτρινο καταφύγιο του ΕΟΣ που κατασκευάστηκε στη δεκαετία του 1950 είναι συμβατό προς την φυσική μορφολογία της Ευρυτανίας

Τ
ο έχουμε ακούσει όλοι. Κάποιοι από εμάς το έχουν χρησιμοποιήσει και σαν τουριστικό επιχείρημα για την προβολή της Ευρυτανίας. Μιλάω για το πασίγνωστο " η Ευρυτανία είναι η Ελβετία της Ελλάδος" που κυκλοφορεί στην τουριστική αγορά εδώ και τουλάχιστον σαράντα χρόνια. Μια αναφορά που γίνεται από τον Πάνο Βασιλείου στον Τουριστικό Οδηγό της Ευρυτανίας, που εκδόθηκε από τη νομαρχία το 1973, μπορεί να μην είναι η παλαιότερη, είναι ωστόσο ενδεικτική των απόψεων που υπήρχα την εποχή εκείνη για τον τουρισμό και την αξιοποίηση της Ευρυτανίας. Η άποψη είναι πιθανότατα αρκετά προγενέστερη, ίσως και από την δεκαετία του πενήντα, όταν δημιουργήθηκε στο Καρπενήσι η πρώτη μονάδα ξενοδοχειακής τουριστικής υποδομής, το ξενοδοχείο Ξενία.

Πολλα χρόνια έχουν περάσει από τότε,συχνά ωστόσο η αναμβισβήτητη ομοιότητα του φυσικού τοπίου της Ευρυτανίας με εκείνο της Ελβετίας , έγινε αφορμή ώστε ο χαρακτηρισμός "Ελβετία της Ελλάδος" να εδραιωθεί τόσο στη συνείδηση των κατοίκων όσο και στη συνείδηση των επισκεπτών. Αυτό όμως είχε σαν συνέπεια, στην προσπάθεια να υπάρξει ανάλογη ομοιότητα και στο χτισμένο περιβάλλον, στις πόλεις και στα χωριά, να γεμίσει η Ευρυτανία με κτίρια που είναι τελείως ξένα με την αρχιτεκτονική παράδοση, τον πολιτισμό και τελικά, τη φύση της : κτίρια με οξυκόρυφες στέγες (αυτές που είναι ευρύτερα γνωστές και σαν "τύπου σαλέ"), σοφίτες και παράθυρα οροφής.

Υπάρχουν παλιές φωτογραφίες τόσο του Καρπενησίου όσο και άλλων χωριών της Ευρυτανίας, που φαίνεται καθαρά η μορφή των κτιρίων. Πέτρινα , που καλύπτονται με τετράριχτες στέγες άλλοτε από κεραμίδια και άλλοτε από σχιστόπλακες, όπως στην τόσο χαρακτηριστική περίπτωση του Κρικέλλου. Πουθενά δεν υπάρχουν οξυκόρυφες στέγες και σοφίτες, ακριβώς επειδή η φύση δεν τις χρειαζόταν.

Όλοι γνωρίζουμε ότι η στέγη εξυπηρετεί στην απομάκρυνση του νερού της βροχής και του χιονιού, το οποίο με το βάρος του μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην κατασκευή. Το ύψος του χιονιού στην Ευρυτανία είναι τέτοιο που δεν είναι απαραίτητη η μεγάλη κλίση στη στέγη. Οι μεγάλες κλίσεις στις στέγες είναι ο κανόνας στις περιοχές της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, όπου ο χειμώνας έχει πολλή μεγαλύτερη χρονική διάρκεια και το ύψος των χιονοπτώσεων είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από εκείνο της Ευρυτανίας. Συνεπώς μια τέτοια κλίση στέγης στην Ευρυτανία είναι ξένη προς τις κλιματολογικές συνθήκες και τελικά σε δυσαρμονία με το φυσικό της περιβάλλον.

Ωστόσο, θα πρέπει να παραδεχτώ πως υπάρχουν και περιπτώσεις που η μορφή αυτή της οξυκόρυφης στέγης, σε μικρού μεγέθους κατασκευές κυρίως, εντάσσεται με σχετική ευκολία στο Ευρυτανικό τοπίο, χωρίς να προκαλεί κραυγαλέες αντιθέσεις και χωρίς να αλλοιώνει ολοκληρωτικά το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία του.

Ένα άλλο παράδειγμα επιτυχημένης χρήσης της οξυκόρυφης στέγης είναι οι μικρές, αγροτικές κυρίως κατασκευές, αχυρώνες ή πρόχειρα καταλύματα, που κατασκευάζουν οι Ευρυτάνες στα αγροκτήματά τους. Ελαφρές κατασκευές, από ξύλα και τσίγκο, υλικά χωρίς μεγάλη αντοχή, που η ανάγκη για γρήγορη απομάκρυνση του χιονιού και όσο το δυνατό μικρότερη επιβάρυνση της κατασκευής, επιβάλει την λύση της στέγης με μεγάλη κλίση.

Ατυχέστατο παράδειγμα εφαρμογής όχι μόνο της οξυκόρυφης στέγης αλλά και γενικότερα μιας "ελβετικού τύπου" προσέγγισης της οικοδομής, αποτελεί βεβαίως το γιαπί-φάντασμα στο κέντρο της πόλης του Καρπενησίου, που στοιχειώνει την πόλη με τη μορφή και το δυσανάλογο προς την κλίμακα της πόλης, όγκο του και της επιβάλλει την ασχήμια του, από οποιαδήποτε οπτική γωνία την κοιτάξει κανείς. Μήπως και αυτό δεν είναι πνευματικό τέκνο της λογικής "Ευρυτανία, η Ελβετία της Ελλάδος";

Με βάση όλα όσα προανέφερα, έρχομαι να κάνω ένα σχόλιο στη φωτογραφία του μεγαλοπρεπούς Καναδικού σαλέ που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Ευρυτανικά νέα" πριν από λίγο καιρό, με τον υπότιτλο ότι κάποιοι ονειρεύονται ένα τέτοιο σαλέ και στο χιονοδρομικό κέντρο του Καρπενησίου.

Αυτή τη στιγμή στο χιονοδρομικό κέντρο του Καρπενησίου, δύο είναι τα σημαντικότερα κτίρια: το παλιό πέτρινο καταφύγιο του ΕΟΣ, που κατασκευάστηκε στη δεκαετία του 1950 και το νεότερο σαλέ της δεκαετίας του ‘80, που σήμερα φιλοξενεί τον κύριο όγκο των επισκεπτών του Βελουχιού.

Η μεταξύ τους σύγκριση είναι συντριπτική υπέρ του παλιού, πέτρινου κτιρίου. Είναι ένα κτίριο γερό, στιβαρό, που εντάσσεται αρμονικά στο γύρω, γυμνό από βλάστηση, τοπίο και δείχνει να αποτελεί μέρος του, σαν να ήταν εκεί από πάντα. Αντίθετα η νεότερη κατασκευή, το σαλέ, δείχνει φτηνή, πρόχειρη και συχνά κακοσυντηρημένη, παρ΄όλες τις προσπάθειες συντήρησης που γίνονται τακτικά και που φυσικά έχουν ένα αρκετά σημαντικό κόστος. Είναι ένα κτίριο που ήρθε και κάθισε πάνω στο βουνό, φτιαγμένο από υλικά "τρέχοντα", υλικά που με πολύ μεγάλη ευκολία βρίσκει κανείς στην αγορά, χωρίς καμμιά προσπάθεια να αναζητηθεί κάτι διαφορετικό, κάτι που θα είχε και μικρότερο κόστος συντήρησης και θα εντασσόταν στο φυσικό τοπίο με μεγαλύτερη αρμονία, προσβάλλοντάς το λιγότερο.

Υπάρχει εξήγηση πίσω από τα προφανή: το παλιό κτίριο φτιάχτηκε από πέτρα, υλικό ντόπιο,που αντέχει στις εξαιρετικά δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες του βουνού και δε χρειάζεται συνεχή συντήρηση, πράγμα που τελικά εκφράζεται και στην τελική αρμονική εικόνα που δίνει στο θεατή. Το κτίριο του σαλέ, αντίθετα, πουθενά δεν έλαβε υπόψιν το φυσικό περιβάλλον και τις συνθήκες του Βελουχιού ούτε και τους περιορισμούς που αυτές επιβάλλουν, με αποτέλεσμα τους φουσκωμένους από την υγρασία σοβάδες και μια γενικότερη συνολική εικόνα, που υπογραμμίζει ακριβώς αυτή του την ανεπάρκεια.

Όταν λοιπόν σκεφτόμαστε ότι στο Βελούχι μπορεί να έχει θέση ένα καινούριο σαλέ που μοιάζει με το Καναδικό της φωτογραφίας ή οποιοδήποτε άλλο Ελβετικό ή Αυστριακό, είμαστε έτοιμοι να επαναλάβουμε το ίδιο ακριβώς λάθος: να φτιάξουμε ένα κτίριο που θα δείχνει ξένο, δυσαρμονικό σε σχέση με το γύρω τοπίο, και τελικά παρείσακτο.

Ναι μεν η Ευρυτανία είναι μια ορεινή περιοχή, με πολλά χαρακτηριστικά παρόμοια με εκείνα του αλπικού τοπίου, δεν παύει όμως να είναι κομμάτι μιας Μεσογειακής χώρας, με μεσογειακά κλιματολογικά δεδομένα: χειμώνες, που όσο βαριοί και να είναι, κρατάνε πολύ λίγο. Επομένως, ένα κτίριο που θα κατασκευαστεί στο χιονοδρομικό κέντρο θα πρέπει και μορφολογικά να ανταποκρίνεται στο δεδομένο αυτό, για να είναι ενταγμένο στο φυσικό περιβάλλον. Όσο όμορφα και να είναι τα Καναδικά , τα Ελβετικά ή τα Αυστριακά σαλέ, βρίσκονται σε χώρες με εντελώς διαφορετικά κλιματολογικά δεδομένα, ανταποκρίνονται με το δικό τους τρόπο στις ανάγκες αυτές και επιτελούν διαφορετικές λειτουργίες.

Η "καραμέλα", που λέει ότι η Ευρυτανία είναι η Ελβετία της Ελλάδος, πρέπει επιτέλους να πάψει να αποτελεί το συλλογικό μας άλλοθι για να τη γεμίζουμε με κτίρια και κατασκευές που είναι εντελώς ξένα με τη φυσιογνωμία και το χαρακτήρα της.

Τα δεδομένα της Ευρυτανίας, φυσικά, γεωγραφικά, κλιματολογικά και πολιτιστικά είναι μοναδικά και αν σκύψουμε πάνω τους με αγάπη, θα μπορέσουμε να τα μεταφράσουμε σε κτιριολογικές μορφές αντίστοιχα μοναδικές, που θα εντάσσονται με αρμονία στο φυσικό τοπίο και δε θα μοιάζουν ή δε θα θυμίζουν τίποτα άλλο.

Γιατί η Ευρυτανία δεν είναι η Ελβετία της Ελλάδος. Είναι μοναδική και ως τέτοια οφείλουμε να την αντιμετωπίζουμε.
Γράφει η Μαρία Παπαϊωάννου


[http://www.evrytanika.gr/0141-0160/0159/mythia.htm ]